NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 4 Vidyalaya

चतुर्थः पाठः विद्यालयः Class 6 Sanskrit Chapter 4

Class 6 Sanskrit Chapter 4 Vidyalaya, चतुर्थः पाठः विद्यालयः, पाठ के कठिन शब्दार्थ, पाठ का हिन्दी अनुवाद, पाठ्यपुस्तक के प्रश्नोत्तर, अन्य महत्त्वपूर्ण प्रश्नोत्तर

चतुर्थः पाठः विद्यालयः

पाठ परिचय- प्रस्तुत पाठ में ‘विद्यालय’ पर आधारित बालकों के वार्तालाप एवं चित्रों के माध्यम से सर्वनाम शब्दों का प्रयोग बताया गया है। संज्ञा के स्थान पर प्रयुक्त होने वाले शब्द सर्वनाम कहलाते हैं। संज्ञा शब्द में जो विभक्ति, वचन तथा लिङ्ग होते हैं, सर्वनाम शब्दों में भी वही विभक्ति, वचन एवं लिङ्ग प्रयुक्त होते हैं।

पाठ के कठिन शब्दार्थ Class 6 Sanskrit Chapter 4

सङ्गणकयन्त्राणि(अनेक) कम्प्यूटर
अस्माकम्हमारा या हम लोगों का
वयम् (सर्वनाम)हम सब
तवतेरा
मम्मेरा
त्वम् (सर्वनाम)तुम
अहम् (सर्वनाम)मैं
एव (अव्यय)ही
अपि (अव्यय)भी
इदानीम् (अव्यय)अब या इस समय
आवाम् (सर्वनाम)हम दोनों
मित्रे (नपुं.)(दो) मित्र
स्वः(हम दोनों) हैं
यूयम् (सर्वनाम)तुम सब
आचार्यैशिक्षिका (सम्बोधन)
युष्माकम्तुम्हारा या तुम लोगों का
कुत्रकहाँ
सभागारम्सभागार को
युवाम् (सर्वनाम)तुम दोनों
आचार्यगुरु या शिक्षक
शोभनम्अच्छा
गायावः(हम दो) गाते हैं या गाती हैं
रचयावः(हम दो) बनाते हैं या बनाती हैं

पाठ का हिन्दी अनुवाद Class 6 Sanskrit Chapter 4 Hindi translation

(1) Class 6 Sanskrit Chapter 4 Hindi translation

एषः विद्यालयः। अत्र छात्राः ……………………… कीडामः पठामः च।

हिन्दी अनुवाद- यह विद्यालय है। यहाँ छात्र, शिक्षक और शिक्षिकाएँ हैं। यह कम्प्यूटर प्रयोगशाला है। ये अनेक कम्प्यूटर हैं।

यह हमारे विद्यालय का बगीचा है। बगीचे में पुष्प हैं। हम सब यहाँ खेलते हैं और पढ़ते हैं।

(2) Class 6 Sanskrit Chapter 4 Hindi translation

ऋचा – तव नाम किम्? ………………………… आवां मित्रे स्वः।

हिन्दी अनुवाद-

ऋचा – तुम्हारा नाम क्या है?

प्रणव – मेरा नाम प्रणव है। तुम्हारा नाम क्या है?

ऋचा – मेरा नाम ऋचा है। तुम कहाँ पढ़ते हो?

प्रणव – मैं यहीं पढ़ता हूँ।

ऋचा – मैं भी यहीं पढ़ती हूँ। अब हम दोनों मित्र हैं।

(3) Class 6 Sanskrit Chapter 4 Hindi translation

शिक्षिका – छात्राः ! यूयं किं कुरुथ? ………………………… पुस्तकानि अत्र सन्ति।

हिन्दी अनुवाद-

शिक्षिका – छात्राओ ! तुम सब क्या कर रही हो?

छात्राएँ – हे शिक्षिका ! हम सब जा रही हैं।

शिक्षिका – तुम सब कहाँ जा रही हो?

छात्राएँ – हम सब सभागार को जा रही हैं।

शिक्षिका – तुम्हारी पुस्तकें कहाँ हैं?

छात्राएँ – हमारी पुस्तकें यहाँ हैं।

(4) Class 6 Sanskrit Chapter 4 Hindi translation

शिक्षकः- छात्रौ ! युवां किं कुरुथः? …………………………… बहुशोभनम्।

हिन्दी अनुवाद-

शिक्षक – हे छात्रो ! तुम दोनों क्या कर रहे हो?

दोनों छात्र – हे आचार्य ! हम दोनों श्लोक गा रहे हैं।

शिक्षक – अच्छा, क्या तुम दोनों श्लोक नहीं लिख रहे हो?

दोनों छात्र – हम दोनों लिख रहे हैं, पढ़ रहे हैं, गा रहे हैं और चित्र भी बना रहे हैं।

शिक्षक – बहुत अच्छा।

पाठ्यपुस्तक के प्रश्नोत्तर Class 6 Sanskrit Chapter 4

प्रश्न 1. उच्चारणं कुरुत (उच्चारण कीजिए)

अहम्आवाम्वयम्
माम्आवाम्अस्मान्
ममआवयोःअस्माकम्
त्वम्युवाम्यूयम्
त्वाम्युवाम्युष्मान्
तवयुवयोःयुष्माकम्

उत्तरम्- (नोट- इन सर्वनाम पदों का उच्चारण छात्र स्वयं करें एवं इनका अर्थ भी ज्ञात करें।)

प्रश्न 2. निर्देशानुसारं परिवर्तनं कुरुत (निर्देशानुसार परिवर्तन कीजिए)

यथाअहं पठामि।(बहुवचने)वयं पठामः

उत्तरम्-

(क)अहं नृत्यामि।(बहुवचने)वयं नृत्यामः।
(ख)त्वं पठसि।(बहुवचने)यूयं पठथ।
(ग)युवां क्रीडथः।(एकवचने)त्वं क्रीडसि।
(घ)आवां गच्छावः।(बहुवचने)वयं गच्छामः।
(ङ)अस्माकं पुस्तकानि।(एकवचने)मम पुस्तकम्।
(च)तव गृहम्।(द्विवचने)युवयोः गृहम्।

प्रश्न 3. कोष्ठकात् उचितं शब्दं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत (कोष्ठक से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए)

(क) ……………… पठामि। (वयम् या अहम्)

(ख) ……………… गच्छथः। (युवाम् या यूयम्)

(ग) एतत् ……………… पुस्तकम्। (माम् या मम)

(घ) ……………… क्रीडनकानि। (युष्मान् या युष्माकम्)

(ङ) ………………… छात्रे स्वः। (वयम् या आवाम्).

(च) एषा ………………… लेखनी। (तव या त्वाम्)

उत्तराणि–

(क) अहम् पठामि।

(ख) युवाम् गच्छथः।

(ग) एतत् मम पुस्तकम्।

(घ) युष्माकम् क्रीडनकानि।

(ङ) आवाम् छात्रे स्वः।

(च) एषा तव लेखनी।

Read Also

NCERT Solution for Class 6 Sanskrit Chapter 1

प्रश्न 4. क्रियापदैः वाक्यानि पूरयत (क्रिया-पदों से वाक्य पूर्ण कीजिए)

पठसि  धावामः  गच्छावः  क्रीडथः  लिखामि  पश्यथ

यथा – अहं पठामि

उत्तरम्-

(क) त्वं पठसि

(ख) आवां गच्छावः

(ग) यूयं पश्यथ

(घ) अहं लिखामि

(ङ) युवां क्रीडथः

(च) वयं धावामः

प्रश्न 5. उचितपदैः वाक्यनिर्माणं कुरुत (उचित पदों के द्वारा वाक्य निर्माण कीजिए)

मम  तव   आवयोः   युवयोः   अस्माकम्   युष्माकम्

यथा – एषा मम पुस्तिका।

उत्तरम्-

(क) एतत् मम गृहम्।

(ख) तवः मैत्री दृढा।

(ग) एषः आवयोः विद्यालयः।

(घ) एषा युवयोः अध्यापिका।

(ङ) भारतम् अस्माकम् देशः।

(च) एतानि युष्माकम् पुस्तकानि।

प्रश्न 6. एकवचनपदस्य बहुवचनपदं बहुवचनपदस्य एकवचनपदं च लिखत (एकवचनपद के स्थान पर बहुवचनपद तथा बहुवचनपद के स्थान पर एकवचनपद लिखिए)

उत्तरम्-

यथाएषःएते
(क)सःते
(ख)ताःसा
(ग)एताःएषा
(घ)त्वम्यूयम्
(ङ)अस्माकम्मम
(च)तवयुष्माकम्
(छ)एतानिएतत्

प्रश्न 7.

(क) वार्तालापे रिक्तस्थानानि पूरयत (वार्तालाप में रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए)

यथा – प्रियंवदा – शकुन्तले! त्वं किं करोषि?

उत्तरम्-

शकुन्तला – प्रियंवदे ! अहं नृत्यामि, त्वं किं करोषि?

प्रियंवदा – शकुन्तले ! अहं गायामि। किं त्वं न गायसि?

शकुन्तला – प्रियंवदे ! अहं न गायामि। अहं तु नृत्यामि।

प्रियंवदा – शकुन्तले ! किं तव माता नृत्यति?

शकुन्तला – आम्, मम् माता अपि नृत्यति।

प्रियंवदा – साधु, आवां चलावः।

(ख) उपयुक्तेन अर्थेन सह योजयत (उपयुक्त अर्थ के साथ मेल कीजिए)

शब्दःअर्थः
सातुम दोनों का
तानितुम सब
अस्माकम्मेरा
यूयम्वह (स्त्रीलिङ्ग)
आवाम्तुम्हारा
ममवे (नपुंसकलिङ्ग)
युवयोःहम दोनों
तवहमारा

उत्तरम्-

शब्दःअर्थः
सावह (स्त्रीलिङ्ग)
तानिवे (नपुंसकलिङ्ग)
अस्माकम्हमारा
यूयम्तुम सब
आवाम्हम दोनों
मममेरा
युवयोःतुम दोनों का
तवतुम्हारा

अन्य महत्त्वपूर्ण प्रश्नोत्तर Class 6 Sanskrit Chapter 4

बहुविकल्पात्मकप्रश्नाः-

प्रश्न 1. अधोलिखितप्रश्नानां प्रदत्तविकल्पेभ्यः उत्तराणि चित्वा लिखत-

(i) ‘एताः बालिकाः अपि खेलिष्यन्ति।’ अत्र सर्वनामशब्दः कः?

(अ) एताः

(ब) अपि

(स) बालिकाः

(द) खेलिष्यन्ति

उत्तरम्- (अ) एताः

(ii) “एषः विद्यालयः अस्ति।” अत्र सर्वनामशब्दः कः?

(अ) एषा

(ब) अस्ति

(स) एषः

(द) विद्यालयः

उत्तरम्- (स) एषः

(iii) “नहि, मह्यं चलचित्रं रोचते।” अत्र सर्वनामशब्दः कः?

(अ) रोचते

(ब) मह्यम्

(स) चलचित्रं

(द) नहि

उत्तरम्- (ब) मह्यम्

(iv) “अतः वयं प्राचार्यं मिलामः।” अत्र सर्वनामशब्दः कः?

(अ) मिलामः

(ब) अतः

(स) प्राचार्य

(द) वयम्

उत्तरम्- (द) वयम्

(v) “सः द्रष्टुं न शक्नोति।” अत्र सर्वनामशब्दः कः?

(अ) सः

(ब) शक्नोति

(स) न

(द) द्रष्टुम्

उत्तरम्- (अ) सः

प्रश्न 2. कोष्ठकात् समुचितं पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-

(i) ……………… विद्यालयः। (एतत्, एषः, एषा)

(ii) ……………… सङ्गगणकयन्त्राणि सन्ति। (एतानि, एते, एताः)

(iii) वयम् अत्र ……………। (क्रीडावः, क्रीडन्ति, क्रीडामः)

(iv) ………………… नाम ऋचा। (मम, अहं, माम्)

(v) अहं अत्र एव ………………। (पठति, पठसि, पठामि)

(vi) ………………… कुत्र गच्छथ? (युवां, यूयं वयम्)

उत्तराणि–

(i) एषः

(ii) एतानि

(iii) क्रीडामः

(iv) मम

(v) पठामि

(vi) यूयम्

अतिलघूत्तरात्मकप्रश्नाः Class 6 Sanskrit Chapter 4 Question Answer

प्रश्नः- एकपदेन प्रश्नान् उत्तरत-

(क) एतत् कस्य उद्यानम् अस्ति?

उत्तरम्- विद्यालयस्य

(ख) उद्याने कानि सन्ति?

उत्तरम्- पुष्पाणि

(ग) वयम् कुत्र क्रीडामः?

उत्तरम्- उद्याने

(घ) प्रणवस्य मित्रं का अस्ति?

उत्तरम्- ऋचा

(ङ) छात्रौ किं गायतः?

उत्तरम्- श्लोकम्

लघूत्तरात्मकप्रश्नाः Class 6 Sanskrit Chapter 4 Vidyalaya

प्रश्नः- पूर्णवाक्येन प्रश्नान् उत्तरत-

(क) छात्राः कुत्र गच्छन्ति?

उत्तरम्- छात्राः सभागारं गच्छन्ति।

(ख) छात्रौ कानि रचयतः?

उत्तरम्- छात्रौ चित्राणि रचयतः।

(ग) एतानि कानि यन्त्राणि सन्ति?

उत्तरम्- एतानि सङ्गणक यन्त्राणि सन्ति।

(घ) विद्यालये के सन्ति?

उत्तरम्- विद्यालये छात्राः शिक्षकाः शिक्षिकाः च सन्ति।

1 thought on “<strong>NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 4 Vidyalaya</strong>”

Leave a Comment

error: Content is protected !!