Class 6 Sanskrit Chapter 3 Hindi translation

Class 6 Sanskrit तृतीयः पाठः शब्दपरिचयः III

Class 6 Sanskrit Chapter 3 पाठ परिचय- प्रस्तुत पाठ में चित्रों के माध्यम से अकारान्त नपुंसकलिङ्ग शब्दों का ज्ञान कराया गया है। जो शब्द न तो पुंल्लिङ्ग होते हैं और न ही स्त्रीलिङ्ग होते हैं, वे नपुंसकलिङ्ग कहलाते हैं। जैसे- वस्त्रम्, पुस्तकम्, फलम्, भवनम् आदि।

जिस प्रकार संज्ञा शब्द नपुंसकलिङ्ग में भी होते हैं, उसी प्रकार सर्वनाम शब्द नपुंसकलिङ्ग में भी होते हैं। जैसे- तत्, तानि, एतत्, एतानि आदि।

इस पाठ में प्रयुक्त सभी शब्द अकारान्त नपुंसकलिङ्ग के हैं।

पाठ के कठिन शब्दार्थ Class 6 Sanskrit Chapter 3

अत्रयहाँ
खनित्रम्कुदाल, खन्ती
चालयतिचलाती है
गच्छतःजा रहे हैं/जा रही हैं
कदलीफलानिकेले के फल
स्तःहै
मधुराणिमीठे/अच्छे
नूतनानिनये
श्रमिकामजदूरनी
अङ्गुलीयकेदो अँगूठियाँ
पोषकाणिपोषक
सुवर्णकारःसुनार/सोनार
बसयानेदो बसें
भित्तिकम्घेरा, दीवार
एतत् ( नपुं.)यह
पुराणानिपुराने
एतानिये (नपुं., बहु.)
करवस्त्राणिरुमाल
रेलस्थानकम्स्टेशन
कुत्रकहाँ
एतेये दोनों
विश्रामगृहम्विश्रामालय

पाठ का हिन्दी अनुवाद Class 6 Sanskrit Chapter 3

(1) Class 6 Sanskrit Chapter 3 Hindi translation

एतत् किम्? एतत् …………………………… अत्र भित्तिकं न अस्ति।

हिन्दी अनुवाद-

यह क्या है?

यह कुदाल (फावड़ा) है।

मजदूरनी कुदाल चलाती है।

वह क्या है?   

वह विश्रामघर है।

क्या यहाँ दीवार है?

यहाँ दीवार नहीं है।

विशेष- इन सभी वाक्यों में कर्तृपद (संज्ञा व सर्वनाम पद) नपुंसकलिङ्ग एकवचन में हैं।

(2) Class 6 Sanskrit Chapter 3 Hindi translation

एते के? एते …………………………… रेलस्थानकं गच्छतः।

हिन्दी अनुवाद-

ये दो क्या हैं?

ये दो अंगूठियाँ हैं।

सुनार दो अंगूठियाँ बनाता है।

वे दो क्या हैं?

वे दो बसें हैं।

वे दोनों बसें कहाँ जाती हैं?

वे दोनों रेलवे स्टेशन जाती हैं।

विशेष- इन सभी वाक्यों में कर्तृपद (संज्ञा व सर्वनाम पद) नपुंसकलिङ्ग द्विवचन में हैं।

(3) Class 6 Sanskrit Chapter 3 Hindi translation

एतानि कानि? एतानि ……………………………… मधुराणि पोषकाणि च।

हिन्दी अनुवाद-

ये सब क्या हैं?

ये सब रूमाल हैं।

क्या ये पुराने हैं?

नहीं, ये तो नए हैं।

वे सब क्या हैं?

वे सब केले हैं।

क्या वे मीठे हैं?

हाँ, वे मीठे और पोषक हैं।

विशेष- यहाँ सभी वाक्यों में कर्तृपद (संज्ञा व सर्वनाम) नपुंसकलिङ्ग बहुवचन में हैं।

Read Also

प्रथमः पाठः- शब्दपरिचयः I Click Here to Read More

द्वितीयः पाठः- शब्दपरिचयः II Click Here to Read More

पाठ्यपुस्तक के प्रश्नोत्तर Sanskrit Class 6 Chapter 3

प्रश्नः 1. (क) उच्चारणं कुरुत- (उच्चारण कीजिए)

फलम्गृहम्पात्रम्पुष्पम्
द्वारम्विमानम्कमलम्फलम्
सूत्रम्छत्रम्भवनम्जलम्

उत्तरम्- ये सभी शब्द अकारान्त नपुंसकलिङ्ग एकवचन में हैं। इनका उच्चारण छात्र अपने अध्यापक जी की सहायता से स्वयं करें एवं इनका अर्थ भी जानें।

(ख) चित्राणि दृष्ट्वा पदानि उच्चारयत- (चित्रों को देखकर शब्दों का उच्चारण कीजिए)

(नोट- पाठ्यपुस्तक में दिये गये चित्रों को देखें।)

उत्तरम्- चित्रों के नीचे दिये गए सभी नाम अकारान्त नपुंसकलिङ्ग में हैं। छात्र इन चित्रों को देखकर एवं उनका अर्थ जानकर शब्दों का उच्चारण करें।

प्रश्नः 2. (क) वर्णसंयोजनं कृत्वा पदं कोष्ठके लिखत- (वर्णों को जोड़कर शब्द कोष्ठक में लिखिए)

यथा- प् + अ + र् + ण् + अ + म् = पर्णम्

(i) ख् + अ + न् + इ + त् + र् + अ + म् = खनित्रम्

(ii) प् + उ + र् + आ + ण् + आ + न् + इ = पुराणानि

(iii) प् + ओ + ष् + अ + क् + आ + ण् + इ = पोषकाणि

(iv) क् + अ + ङ् + क् + अ + त् + अ + म् = कङ्कतम्

(ख) अधोलिखितानां पदानां वर्णविच्छेदं कुरुत- (निम्नलिखित पदों का वर्ण-विच्छेद कीजिए)

यथा- व्यजनम् = व् + य् + अ + ज् + अ + न् + अ + म्

उत्तरम्-

(i) पुस्तकम् = प् + उ + स् + त् + अ + क् + अ + म्

(ii) भित्तिकम् = भ् + इ + त् + त् + इ + क् + अ + म्

(iii) नूतनानि = न् + ऊ + त् + अ + न् + आ + न् + इ

(iv) वातायनम् = व् + आ + त् + आ + य् + अ + न् + अ + म्

(v) उपनेत्रम् = उ + प् + अ + न् + ए + त् + र् + अ + म्

प्रश्नः 3. चित्राणि दृष्ट्वा संस्कृतपदानि लिखत- (चित्र देखकर संस्कृत पद लिखिए)

(नोट- पाठ्यपुस्तक में दिये गये चित्रों को देखें।)

उत्तरम्- (क) आम्रम् (ख) पर्णम् (ग) व्यजनम् (घ) करवस्त्रम् (ङ) सूत्रम् (च) छत्रम्।

प्रश्नः 4. चित्रं दृष्ट्वा उत्तरं लिखत- (पाठ्यपुस्तक में चित्र देखकर उत्तर लिखिए)

यथा- किं पतति? – फलम्/पर्णम् पतति।

(क) मयूरौ किं कुरुतः?

उत्तरम्- मयूरौ नृत्यतः।

(ख) एते स्तः?

उत्तरम्- एते क्रीडनके स्तः।

(ग) बालिकाः किं कुर्वन्ति?

उत्तरम्- बालिकाः पठन्ति।

(घ) कानि विकसन्ति?

उत्तरम्- पुष्पाणि विकसन्ति।

प्रश्नः 5. निर्देशानुसारं वाक्यानि रचयत- (निर्देशानुसार वाक्य रचना कीजिए)

उत्तरम्-

यथाएतत् पततिबहुवचनेएतानि पतन्ति।
(क)एते पर्णे स्तःबहुवचनेएतानि पर्णानि सन्ति।
(ख)मयूरः नृत्यतिबहुवचनेमयूराः नृत्यन्ति।
(ग)एतानि यानानिद्विवचनेएते याने।
(घ)छात्रे लिखतःबहुवचनेछात्राः लिखन्ति।
(ङ)नारिकेलं पततिद्विवचनेनारिकेले पततः।
Sanskrit Class 6 Chapter 3

प्रश्नः 6. उचितपदानि संयोज्य वाक्यानि रचयत- (उचित पदों का मेल करके वाक्य बनाइए)

(क) कोकिले   विकसति

(ख) पवनः     नृत्यन्ति

(ग) पुष्पम्    उत्पतति

(घ) खगः     वहति

(ङ) मयूराः    गर्जन्ति

(च) सिंहाः     कूजतः

उत्तरम्-

(क) कोकिले कूजतः।

(ख) पवनः वहति।

(ग) पुष्पम् विकसति।

(घ) खगः उत्पतति।

(ङ) मयूराः नृत्यन्ति।

(च) सिंहाः गर्जन्ति।

अन्य महत्त्वपूर्ण प्रश्नोत्तर Sanskrit Class 6 Chapter 3

बहुविकल्पात्मकप्रश्नाः- Class 6 Sanskrit Chapter 3

प्रश्न 1. निम्नलिखितप्रश्नानाम् उत्तराणि प्रदत्तविकल्पेभ्यः चित्वा लिखत-

(i) ‘…………… पुस्तके स्तः।’ अत्र पूरणीयं सर्वनामपदं किम्?

(अ) ते

(ब) तानि

(स) तत्

(द) तौ

उत्तरम्- (अ) ते

(ii) ‘एतानि ………………… सन्ति।’ अत्र संज्ञापदं किम्?

(अ) फलम्

(ब) फले

(स) फलानि

(द) बालकाः

उत्तरम्- (स) फलानि

(iii) ‘बसयाने तत्र ………………… ।’ अत्र क्रियापदं किम्?

(अ) गच्छति

(ब) गच्छतः

(स) गच्छन्ति

(द) गच्छसि

उत्तरम्- (ब) गच्छतः

(iv) ‘खनित्रम्’ इति पदस्य अर्थः कः?

(अ) दीवार

(ब) अँगूठी

(स) पक्षी

(द) कुदाल

उत्तरम्- (द) कुदाल

(v) ‘पुराणम्’ इति पदस्य विलोमशब्दः कः?

(अ) नूतनम्

(ब) प्राचीनम्

(स) पुरातनम्

(द) सनातनम्

उत्तरम्- (अ) नूतनम्

(vi) ‘भित्तिकम्’ इति पदस्य बहुवचनस्य रूपं किम्?

(अ) भित्तिके

(ब) भित्तिकाः

(स) भित्तिकानि

(द) भित्तिकस्य

उत्तरम्- (स) भित्तिकानि

(vii) एतेषु अकारान्त नपुंसकलिङ्गः कः?

(अ) सेवकः

(ब) मुकुटम्

(स) मक्षिका

(द) सरिता

उत्तरम्- (ब) मुकुटम्

प्रश्न 2. कोष्ठकेभ्यः उचितं विकल्पं चित्वा वाक्यपूर्ति कुरुत-

(i) ……………… बसयाने तत्र गच्छतः। (तत्, ते, तानि)

(ii) …………… आम्राणि मधुराणि सन्ति। (एतत्, एते, एतानि)

(iii) …………… व्यजनं चलति। (तत्, ते, तानि)

(iv) …………… उद्यानं रम्यम्। (एतत्, एते, एतानि)

(v) मम ………… ‘कुत्र स्तः?  (पुस्तकं, पुस्तके, पुस्तकानि)

(vi) अत्र …………… विकसन्ति। (कमलं, कमले कमलानि)

उत्तराणि- (i) ते, (ii) एतानि, (iii) तत्, (iv) एतत्, (v) पुस्तके, (vi) कमलानि।

अतिलघूत्तरात्मकप्रश्नाः Class 6 Sanskrit Chapter 3

प्रश्नः- एकपदेन प्रश्नान् उत्तरत-

(क) श्रमिका किं चालयति?

उत्तरम्- खनित्रम्

(ख) विश्रामगृहे किं न अस्ति?

उत्तरम्- भित्तिकम्  

(ग) कः अङ्गुलीयके रचयति?

उत्तरम्- सुवर्णकारः

(घ) बसयाने कुत्र गच्छतः?

उत्तरम्- रेलस्थानकम्

(ङ) कानि नूतनानि सन्ति?

उत्तरम्- करवस्त्राणि।

लघूत्तरात्मकप्रश्नाः Class 6 Sanskrit Chapter 3 Question Answer

प्रश्न 1. अधोलिखितपदानां बहुवचनस्य रूपाणि लिखत-

(i) पुष्पम्

(ii) नारिकेलम्

(iii) व्यजनम्

(iv) पुस्तकम्

उत्तरम्-

(i) पुष्पाणि

(ii) नारिकेलानि

(iii) व्यजनानि

(iv) पुस्तकानि

प्रश्न 2. अधोलिखितपदानां द्विवचनस्य रूपाणि लिखत-

(i) कङ्कतम्

(ii) पुराणानि

(iii) पर्णम्

(iv) सोपानानि

उत्तरम्-

(i) कङ्कते

(ii) पुराणे

(iii) पर्णे

(iv) सोपाने

प्रश्न 3. निम्नलिखितपदेभ्यः अकारान्त नपुंसकलिङ्गस्य पदानि पृथक् कुरुत-

गृहाणि, कमलम्, ग्रामाः, छात्राः, पुष्पे, बालिके, छत्रम्, फले।

उत्तरम्- गृहाणि, कमलम्, पुष्पे, छत्रम्, फले ।

प्रश्न 4. कदलीफलानि कीदृशानि सन्ति? (पूर्णवाक्येन उत्तरत्)

उत्तरम्- कदलीफलानि मधुराणि पोषकाणि च सन्ति।

Leave a Comment

error: Content is protected !!